Prije trideset dvije godine u Bosni i Hercegovini je počeo rat izazvan dezintegracijom SFR Jugoslavije, počevši sa secesijom Slovenije i Hrvatske, a postupci njihovog rukovodstva ubrzo su postali izbor muslimanskih i hrvatskih političkih opcija u Bosni i Hercegovini. Raspad bivše jugoslovenske države označio je skoro pa tri potpuno različita pogleda na to kako treba da izgleda Bosna i Hercegovina na pragu dvadeset i prvog vijeka.
Posle toga uslijedio je rat, a kako 16. aprila 1992. godine u svom dnevniku piše Dobrica Ćosić: „Iz Bosne stižu zastrašujuće vesti, počeo je rat između Muslimana i Srba (…)“.
Danas, trideset dvije godine kasnije, potpuno opravdano se postavlja pitanje, da li se rat u BiH ikada završio?
Dinamika odnosa unutar BiH i utisak da se tri potpuno različita stanovišta sa početka devedesetih godina nisu promjenila daje dovoljnu potvrdu da je BiH i dalje zarobljena u ratnom odnosu. Možemo reći da je Dejtonski sporazum kao nulta tačka BiH donio rješenje za mir, ali da je u potpunosti izostalo političko rješenje. Ono se čini prijeko potrebno, da bi smo ovu zemlju shvatili kao državu, ali i da u konačnici ne predstavlja izvor nestabilnosti u regionu.
Dejtonom je BiH prošla kroz institucionalizaciju rata, njegovu mirniju primjenu na institucinalni okvir i to najčešće između Republike Srpske i nasrtaja ka stvaranju centralnih BH institucija. Problem koji Republika Srpska ima jeste politika dezintegracije entiteta, odnosno unitarizacije države koja je po svojoj suštini federalno-konfederalnog uređenja. Francuski filosof Mišel Fuko je rekao: „Ono što funkcioniše pod političkom vlašću, suštinski je i prije svega ratni odnos„. Njegove riječi u bukvalnom smislu opisuju dinamiku političkog života Bosne i Hercegovine. U takvim odnosima ne trebamo i ne smijemo zanemariti ulogu stranog faktora.
Simbolični kraj BiH
Tri slike simboličnog kraja BiH su Kristijan Šmit, suđenje predsjedniku Srpske i Rezolucija o Srebrenici. Na prvom mjestu, Bosna se u proteklih trideset dvije godine konstantno suočava sa političkim krizama, a ona koja je u simboličnom ali i suštinskom smislu van snage stavila njen ustavno-pravni poredak jeste dolazak Kristijana Šmita na poziciju Visokog predstavnika, a da uopšte nije izabran na tu funkciju. Oko 1000 dana se vodi spor oko nepriznavanja „legaliteta“ Kristijana Šmita.
Republika Srpska ga ne priznaje, a kao odgovor ili kulminacija desilo se donošenje zakona o nepriznavanju bilo kakvih odluka koje su nametnute. Taj postupak institucija i rukovodstva Srpske je pred tužilaštvo BiH poslao i predsjednika Milorada Dodika. U ovom pogledu, nakon što je Šmit simbolično suspendovao ustavni poredak, dolazi i do kraha pravosudnog sistema BiH, jer je u konačnici potpuno besmisleno suditi legitimno i legalno, demokratski izabranom predsjedniku političke jedinice koja je sastavni dio BiH zbog toga što ne želi da poštuje ili što se usprotivio (samo)volji Kristijana Šmita koji poprima odlike političkog despota.
Profesor Kecmanović je u jednom od svojih intervjua pominjao i to da je demokratija u Bosni suspendovana još 1997. godine sa „bonskim ovlašćenjima“, a onda je Šmit u principu samo završna faza jednog takvog procesa, nametanja upravnika čija politička (samo)volja mora biti poštovana bez obzira na izvorište njegove vlasti – legitimitet i legalitet. Odluka da se ne poštuju njegova (samo)volja je zapravo „najbosanskija“ odluka koju je Republika Srpska donijela u protekle tri decenije svog postojanja. Zapravo, ovaj princip je direktna odbrana ustavno-pravnog poretka države Bosne i Hercegovine, iako se Srpska najmanje od svih aktera unutra identifikuje sa Bosnom, utoliko je ovo primjer jednog vida apsurda.
Rezolucija o Srebrenici
Srebrenica je vjerovatno Bosnu ostavila cjelovitom usled NATO agresije na Republiku Srpsku i srpske snage koji su pretrpjeli veliku štetu u toku agresije. Ono što je nova realnost Srebrenice kao političkog narativa, teme koja izaziva dodatnu polarizaciju i onemogućuje Srpsku da se identifikuje sa onim čiji dio jeste, ili bi trebalo da bude, sasvim sigurno Bosnu vodi u sve, samo ne u cjelovitost.
Srebrenica je u protekle skoro pa tri desenije goreće političko pitanje u BiH, najveći politički izazov Republike Srpske, njen kamen oko vrata i ruka koja Srbe konstantno davi. Pune refleksije rezolucije uz svu paradigmu da se radi o insistiranju na pijetetu za žrtve i osudi individualne odgovornosti nije ništa drugo nego farsa kojom bi Srbi trebali sa prihvate kvalifikaciju zločina iz jula 1995. za genocid. Sve spekulacije oko toga šta piše u rezoluciji, da li je individualna ili kolektivna odgovornost u pitanju su gomila praznih fraza.
Najavljena rezolucije u krajnjoj osnovi ima elemente nametanja odgovornosti Srbima za dezintegraciju Jugoslavije i potpuno negiranje ili izmjenu činjenice da su Srbi jedini narod, a Srbija kao jedina republike odbili da se odvoje od Jugoslavije, i da je Jugoslavija postojala do 2003. godine. Ne može se zanemariti ni uloga NATO-a, odnosno SAD u agresijama iz 1995. i 1999. godine na Srpsku i SR Jugoslaviju. Prihvatanje kvalifikacije nečega što nije genocid za genocid je potvrda, opradvanje i jak alibi za agresiju na Srbe, a što kasnije implicira da je i Srbija/Jugoslavija bila spremno da isto učini na Kosovu i Metohiji. Ovo nas dalje navodi na to da je u procesu multipolarizacije svijeta potrebno uz sve posredne ili direktne pritiske izmiriti stare račune.
Ono što je u Srbiji prisutno, još iz ranih dvijehiljaditih godina jeste prazno fraziranje kroz pojmove suočavanja s prošlošću i prihvatanja krivice. Zato bi Srbi trebali da prihvate genocid, da se suoče sa čim ? Nad srpskim žrtvama i istorijskim pamćenjem se vodi revizija, jer Srbi su jedini od tri konstitutivna naroda na prostoru BiH koji je proživio genocid u proteklih 100 godina, a svi oni krajiški Srbi koji su 1995. godine u koloni protjerani iz današnje Hrvatske su samo epilog svega onoga što je počelo 1941. godine.
Narod koji je bio žrtva, koji je stradao i koji je odlučio da se samoorganizuje radi sopstvene egzistencije nema sa čim da se suoči. Sva poenta suočavanja sa prošlošću jeste da Srbi prihvate da su pravili greške tokom ratova devedesetih. Što ne isključuje odgovornost za počinjene zločine od strane srpskih snaga. Srpska greška u kontekstu suočavanja sa prošlošću jeste državotvorni karakter i vitalnost naroda da se organizuje i stvori sebi državu na prostoru na kome vjekovima živi.
Sve od navedenog, odnosno najavljeno donošenje rezolucije se reflektuje na afirmaciju državnog identiteta Srpske. Dodatno se onemogućuje identifikacije sa Bosnom i Hercegovinom. Nametanje odgovornosti za genocid koji se nije desio gura i Republiku Srpsku, odnosno Srbe u BiH u jedan oblik „totalnog otpora“ i samim tim destabilizuje i Bosnu i region. Realnost koju političko Sarajevo ne prihvata već decenijski jeste da bez Republike Srpske nema Bosne i Hercegovine. U čaršiskoj propagandi o građanskoj državi govorilo se da nema Bosne bez Srba, a što zapravo znači da bez Srpske nema ni Srba, jer je ona volja naroda.
Afirmacija državnog identiteta Republike Srpske
Nesporno je da se Republika Srpska veoma često ponaša kao država u državi, te obrazloženje za to leži u poziciji u kojoj se nalazi. Republika Srpska je volja naroda, nastala na egzistencijalnoj potrebi Srba da opstanu na svom životnom prostoru, da slobodno žive i da se kroz samoorganizaciju odbrane od etničkog istrebljenja podučeni iskustvom etničkog čišćenja i genocida u Drugom svjetskom ratu.
U suštini Republika Srpska jeste, kako to govori Bogdana Koljević – kulturna i duhovna realnost srpskog naroda.
Znači, usled jakog nacionalnog identiteta kod Srba, a uporedo sa tim i nametanjem nekakvog „bosanskog identiteta“ Srpskoj se dodatno onemogućuje da se identifikuje sa Bosnom i Hercegovinom. Iz toga proističe i sva nefunkcionalnost države BiH, jer nametanje „bosanskog“ nije ništa drugo nego težnja ka izgradnji „bosanske nacije“, a to u krajnjem slučaju znači i to da Srbima neko oduzima njihov identitet. U takvom ambijentu, a kada se na sve to doda i revidiranje Dejtona, unitarističke teženje muslimanske/bošnjačke politike potpuno je jasno da Republici Srpskoj ne preostaje ništa drugo nego da nastavi da gradi svoj državni identitet. Sa svim nasrtajima, nametanjima, unitarizacijom, revizionizmom Dejtona, Srpska zapravo doživljava sve potpuniju afirmaciju i trajno identitifikuje svoje građane sa samom sobom. U takvom društvenom ambijentu postoji i minimalni konsenzus koji je nužan uslov da bi postojao državni identitet. Republika Srpska je volja naroda, a njeni stavovi u potpunosti odgovaraju pravcu kojim teži da ide!
“Eto, imaju i protektorat, i lažnog viskog predstavnika, i bonska ovlaštenja, sada su i udvostručili snage Eufora, sude predsjedniku Republike Srpske, pa opet ne mogu ništa, ili, kako kaže nekadašnji američki državni sekretar Henri Kisindžer, mogu pobijediti, ali ne mogu ništa riješiti u BiH” – prof. emeritus dr Nenad Kecmanović.
