Jezik kao svojina i jezik kao sredstvo
Politički dijalog u Srbiji kada je reč o apstraktnijim, istorijskim ili teorijskim pitanjima često se kreće oko različitih određenja spram pojma nacije. Obično se nacionalno stavlja u suprotnost sa građanskim od čega se dalje grade različiti stavovi o njihovom odnosu. Uprkos raširenosti razmišljanja duž ovih linija, one su praktično beskorisne za razumevanje stvarnih zbivanja u društvu kao i za formulisanje doslednih stavova koji bi prevazišli uske horizonte aktuelnih političkih podela.Izvor ove neuhvatljivosti upravo je u nedovoljno jasnom shvatanju same nacije.
Oksfordska istraživačka enciklopedija politike deli teorije nacije na one koje vide naciju kao proizvod novog veka i moderne i na one koji odbijaju takvu vezu i vide nacije kao večne i prirodne, ili pak vide njihov nastanak odvojeno od šireg toka istorije.
Modernističke teorije vide naciju kao savremenu pojavu, odnosno deo oblikovanja kapitalizma, ali često, poput teze Benedikta Andersona o naciji kao „Zamišljenoj zajednici”, je shvataju kao prvenstveno misaoni društveni konstrukt, dok se tek sa stanovišta istorijskog materijalizma nacija može koncipirati kao pojava koja izrasta iz određene objektivne materijalne baze.
„Nacija je istorijski uspostavljena, stalna zajednica ljudi, zasnovana na osnovi zajedničkog jezika, teritorije, ekonomskog života i duševnih odlika koje se odlikuju u zajedničkoj kulturi.” ~Marksizam i nacionalno pitanje (1917), Staljin.
Ovde jezik treba razumeti u kontekstu ekonomskog procesa formiranja nacije kroz sve jaču trgovinu između sela i gradova na datoj teritoriji gde se u ovim odnosima nalazi zajedničko sredstvo sporazumevanja koje postaje ono što bismo nazvali nacionalnim jezikom. Suprotno gledište vidi jezik ne kao vezu različih naroda i narodnosti u jednu nacionalnu celinu, već kao suštinu etničkog bića, koje se mora izraziti kroz naciju kako bi bilo ostvareno. U oba koncepta nacija je određena jezikom, samo što se u prvom počinje od naroda (i ekonomije) kao temelja i preko jezika dolazi do nacije, dok se u drugom jezik (i kultura) uzimaju kao ideal koji se kroz narod ovaploćuju kako bi sazidali naciju kao hram koji bi ih slavio.
Upotreba jezika
Svrha jezika je sporazumevanje između ljudi. Zloupotreba je jezika koristiti ga da se ljudi ne razumeju, odnosno koristiti ga za izdvajanje ljudi koji ga poznaju ili koji ga vide kao svoj i sopstven, od ostalih. Takav smisao prihvata se samo tamo gde se nema šta reći već jezik postaje način obeležavanja i prepoznavanja tabora.
Mračnjački potencijal ove isključive i identitetske ideje nacionalnog jezika lako se prepoznaje kada je reč o jeziku koji već dominira u jednoj državi. Različite mere, od insistiranja na specijalnom statusu nekog jezika do eliminacije onih grupa čiji preci nisu govorili datim jezikom mogu se predstaviti kao razumljive ako ne i nužne pod njenim plaštom. Kada je pak reč o jezicima koji nisu dominantni, ovakvo razmišljanje zaštićeno je sjajem „manjinskih prava” ako ne „nacionalnog oslobođenja”.
Uzima se zdravo za gotovo da nijedna grupa ne može biti svoja na svome dok god govori „tuđim” jezikom.U najekstremnijem takvom slučaju, cionizmu, koji pokazuje sve rasističke i ubilačke implikacije ovog pristupa, jezik je čak morao da bude i rekonstruisan, odnosno izmišljen kako bi se trajna vojna okupacija Zapadne Azije predstavila kao ostvarenje nekakvih nacionalnih prava.
Lingvista Maks Vajnrajh, čiji je maternji jezik bio nemački, a koji je proveo život u popularizaciji i istraživanju jidiša, ostao je upamćen po opaski koju je preneo da je „jezik […] dijalekat sa vojskom i mornaricom”. To je logika kojom se vlasti post-jugoslovenskih republika vode kada traže zasebnost svog jezika. Temelji toga zacrtani su sa priznanjem zasebnosti hrvatskog jezika u računici balansiranja nacionalizama tokom narodno-oslobosilačkog rata.
Na primeru Ukrajine kao i kod Izraela takođe vidimo nekritičko prihvatanje argumenta o „pravu nacije da postoji” odnosno o pravu na odvajanje dela stanovništva koje se ne uklapa u nacionalni koncept državnom silom. U post-sovjetskom narativu, jezičko, društveno i ekonomsko stapanje nekadašnjih republika vidi se kao tragedija i nepravda koja se mora ispraviti kroz ponovno pronalaženje svojih korena.
Pravo nacija na samoopredeljenje ne znači pravo na stvaranje etničke države ili pravo takve države da postoji. Samoopredeljenje se događa tamo gde stanovništvo nije uključeno u društveni život države koja nad njim ima vlast, gde je odvojenost već činjenično stanje usred nerazvijenosti ili kolonijalnog nasilja, tamo gde ono predstavlja ostvarenje realnih potreba društva za daljim razvojem.
Jezik, društvo i nacionalna svest
Nacionalna država predstavlja napredak u odnosu na feudalnu vlast u meri u kojoj trgovački i činovnički slojevi koji čine kapitalističku klasu mogu da razbiju feudalne podele, proizvoljnu vlast i sveopštu bedu pređašnjeg društva. Ona je tek političko rešenje za političke prepreke koje stari poredak stavlja pred već narasle snage.
Tautološka država svojih građana, takozvana građanska država predstavlja jednu idealizaciju u kojoj se država oslobađa svih ograničenosti svog naroda i postaje savršeni zaštitnik svih građana kroz davanje prava.
Ovakva je koncepcija građanske Srbije, koja gaji duboki pesimizam spram društva, oličenog u politički uticajnim mafijašima, ali isto toliko često i pripadnicima niže klase. To je perspektiva onih slojeva koji više nemaju snagu da spašavaju društvo od zaostalosti i nepravde već samo želju da budu spašeni od društva.
Takva ideologija vodi u zadovoljavanje jedne puke forme vlasti, sa mehanizmima koji su implicitno garantovani patronatom velikih sila. Ljudi koji su već preživeli tranzicionu poharu akutno su svesni da formalno data prava ne pružaju nikakvu zaštitu od sistemskog nasilja, da služe pre svega da izgovore državu.
Same sile koje bi garantovale ispravnost sistema imaju duboke nerešene probleme nejednakosti u svojim društvima, tako da ne iznenađuje što parole o građanskoj Bosni, Crnoj Gori ili Kosovu ne umanjuju otklon njihovih srpskih zajednica.
Kao ispravka takve države, njeno ispunjenje sadržajem, nacionalisti od Vuka Draškovića, Koste Čavoškog i Vojislava Šešelja pa do nastavljača njihove politike predlažu „nacionalnu svest” kao korektiv.
Ovakva svest takođe je jedna tautologija. Nacija se svodi na jedan identitet. Za (samo)spoznaju nacije proglašava se dovoljnim da se svest ispuni pukom idejom nacije. Pojedinosti istorije, kulturna baština, usko shvaćeni interesi, traume i bolne tačke i iznad svega osećaj zasebnosti postaju konstitutivnim delovima koncepta nacije.
Ova jednostrana ideja nacije zanemaruje njen društveno-politički smisao zbog koje je nastala kao i njeno mesto i ulogu u široj perspektivi čovečanstva. Sve što ima da ponudi je konformizam, sujetu spram drugih nacija i u najgorem slučaju podelu nacije na one koji se uklapaju i koji se ne uklapaju u nacionalni ideal.
Po sebi ona guši formulaciju sadržajne političke ideje koja bi mogla da nas izbavi iz ćorsokaka integracije u ekonomski sistem koji svoje energije sve manje ulaže u proizvodnju a sve više u njenu kontrolu i raspodelu.
Srpstvo koje ide protiv duha 1804, kao i jugoslovenstvo koje ide protiv 1945. izrasline su protivne nacionalnom biću. Ni Srpski svet ni povampireni Austroslavenizam jugonostalgičnih pristaša EU integracija nisu oslobodilačke ideologije.
Slobodarska Srbija može biti zasnovana jedino na izgradnji države koje daje sopstvene odgovore na današnje probleme privrede, politike i društva tamo gde ona to može, a to je u okvirima svog suvereniteta.
Kao zemlja koja se izborila za svoju samostalnost, bili smo uz sve mane naših vlasti, svetionik u jednom veku za Balkan i u sledećem i za dobar deo Zemlje. To ćemo biti i u ovom veku ako iz kandži samozadovoljstva i očaja preuzmemo odgovornost za našu sudbinu.
