U „uzavrelim“ vremenima koja danas živimo i koja označavamo kao postmoderna, svet je upao u potpunu neizvesnost i relativnost[1]. Istorijsko-politički događaji poput „okrnjenog“ Breton Vudsa, naftnih šokova i poznog hladnog rata, preduslovili su dolazak novog uređenja svetskog poretka, čiju su aplikaciju izvršili Margaret Tačer i Ronald Regan[2]. Njihov dolazak opredmetio je početak onoga što danas živimo, a u pitanju su ukidanje zlatnog standarda, koji je uslovio naštampavanje novca bez pokrića radi izvoženja inflacije i kontrole zemalja trećeg sveta putem „svemogućeg“ dolara, tiho i ideološko ukidanje jednog od načela liberalnog kapitalizma – načela konkurencije, veliko raslojavanje društva, stvaranje famoznog security state-a, koji je oličen u državnom rezonu i izvršnoj funkciji u rukama bezbednosnih aparata, konstantan „policijski rat i logika intervencije“ širom planete zemlje koji, tobože, ima moralnu punomoć kao svoj nužni preduslov delanja, jer brani demokratske kosmološke vrednosti, progresivno „nenormalno“ bogaćenje elite i, sukcesivno tome, stvaranje transnacionalnih korporacija/konglomerata kojima je data, do danas, neviđena moć kroz jedan perverzan i ciničan oblik monopola.
Mnogi se pitaju već četiri decenije „gde su moja prava“ i „gde je moj životni standard nestao“, dok, paradoksalno, na pogrešnom mestu traže odgovore na svoja ispravna pitanja. Upravo tu leži moć ideologije, koja nam dolazi odozgo i koja nas nagoni da kroz (nad)određeni oblik subjektivacije, putem stvari koje nam dolaze iz spoljašnjeg sveta (koje su po pravilu nametnute odozgo, opisno gledano, iz superstrukture), tako steknemo svoj status subjekta i svoju „unikatnu“ subjektivnost. Neviđena uniformnost i horizontalna linearnost državnih ideoloških aparata sa medijskim aparatima, putem zajedničkog interesa kapitala i putem pojma monopol, omogućili su zapadnoj eliti da danas upravlja na najciničniji mogući način u svojoj istoriji – putem jednog praznog neoliberalnog diskursa, kao da je vreme stalo i da je Kraj istorije zaista došao. Ono što Stjuart Hol, sa punim pravom, kaže o ideologiji i njenoj prirodi jeste tačno. Naime, kako se „ideologija upliće kako bi zaustavila jezik, kako bi zaustavila kulturu da proizvodi nova značenja, a to pruža interesima da deluju… trenutak moći se ne nalazi niti u ideologiji niti u kulturi kao instanci. Trenutak moći je u istorijski smeštenoj intervenciji ideologije u praksama označavanja.
To je trenutak nadodređenosti… to je trenutak kada moćnici žele da prekinu tok istorije. Žele da jedan niz značenja traje doveka“ (Hol: 2017, 88). Taj vremenski vakuum, koji smo ovde nazvali Kraj istorije, deo je episteme ljudskih prava. Ergo, on zaustavlja realno vreme i na jedan farsičan način produžava život nizu značenja koji spadaju pod ovu epistemu. Na taj način elita uspeva da prikrije sve gorenavedene probleme, koji su čist opozit ljudskim pravima. Direktni protivnik elite je uvek već „rastuća“ autarhija određene kulture, koja proizvodi svoja suverena i homogena značenja, gde ona, posledično tome, putem tog novog niza značenja dešifruje svet i diferencira ideološku predstavu i realnost koju ta ideološka predstava prikriva. Ima raznih primera „rađanja“ novih značenja u raznim kulturama od 1970-ih do danas, i upravo je hip-hop, odnosno rep mizika, jedan novi niz značenja, koji se rodio u kulturi doseljenika afroameričkog i centralnoameričkog porekla, u epohi postmodernog američkog društva.
Osnove hip-hop pravca i njegov istorijat
U tom nizu značenja koje je proizvela ova kultura u okviru američkog društva, jedan od označitelja „prave“ istine bio je upravo hip-hop, kao eksplicitno društveno angažovani muzički pravac. Upravo je ovaj „mehur“ postmoderne stvorio svoju drugost, svoju suprotnost, vesnika istine i vernog hroničara postmoderne. Mešavina sociopolitičke svesnosti, sa formomom i elementima poezije i njihovog muzičkog nasleđa (džez, bluz i soul) opredmetio je i „porodio“ jednu sasvim novu i oštru formu ljudskog umetničkog izraza. Ta nova i oštra forma umetničkog izraza kod čoveka sadržavala je čitav jedan dijalektički „asortiman“ sopstva. Ta forma novog umetničkog izraza bavila se prvenstveno realnim značenjem vrhovnog sveta, pa tek potom imaginarnim i simboličkim značenjima; ta forma bivstva u toj vrsti muzičkog stvaralaštva htela je sve i odmah. Bila je gnevna, ljubomorna i zavidna, zato što je ona sama nepravedno bila dete laži i represije od strane svojih roditelja[3].
Ako hoćete, ona je u svojoj nutrini imala pobudu kao svoj pokretač, a tu pobudu je proizvelo (od spolja) „lažno“ američko društvo (čiji je ova kultura i sama deo) i njegova suštinska odlika u vidu delatne antinomije: lažnih (humanih) obećanja i pravih (represivnih) dela. Neko može napraviti slučaj i reći kako je tragedija doseljenika afroameričkog i srednjeameričkog porekla u Sjedinjenim Državama, zapravo, bila nužnost istorije da bi mlada američka nacija (koja je po sebi heterogena) dovršila samu sebe putem konflikta sa njima (kao partikularnim delom svoje celine, koji je postao svestan samog sebe) i tako postvarila svoju celovitost njihovim vraćanjem u samu sebe na jedan „homogen“ način, kroz dijalektiku gospodar-rob. Da li su oni zbilja postali gospodari danas (kao što sama dijalektika gospodar-rob, iz ugla roba, jamči) ili im je duh potpuno slomljen, to će već sama istorija pokazati u budućnosti[4]. No, vratimo se na sam početak ovog muzičkog pravca radi uobličavanja svrhovitosti i heurističke vrednosti hip-hop muzike, gde ćemo se poslužiti stihovima jedne od prvih rep pesama. Naime, u pitanju je pesma „The Message“ grupe Grandmaster Flash and The Furious Five iz 1982. godine.
Prva strofa ove pesme nam kazuje sledeće:
Broken glass everywhere
People pissing on the stairs, you know they just don't care
I can't take the smell, can't take the noise
Got no money to move out, I guess I got no choice
Rats in the front room, roaches in the back
Junkies in the alley with a baseball bat
I tried to get away, but I couldn't get far
'Cause a man with a tow truck repossessed my car
Veoma eksplicitno i oštro oslikavanje slike i kreiranje predstave geto naselja Bronks u Njujorku, sa kraja sedamdesetih i s početka osamdesetih. Slomljeno staklo svuda, životni prostor koji smrdi na urin, narkomani sa palicama, novčani dugovi, to je bio Bronks na početku devete dekade dvadesetog veka. Otprilike ovom pesmom rep muzika dobija svoju formu i svoj oblik, koji se oslanjaju na plasiranje pravih slika iz realnog sveta, kazujući istinu koju žive i istinu koja ih okružuje. Ovde se suštinski napušta ideja simbolizma i metaforične naracije (iako stilske figure i „šifre“ svakako postoje i dalje u rep muzici, ali sama osnova i ideja rep muzike nije čist poetski princip), koju su tradicionalno gajili rokenrol i bluz muzika. Ergo, nema prenesenih značenja, što bi se reklo „ide sama stvar“ tako kako je vide delatni pojedinci.
Poznato je da je krek epidemija[5] bila jedna od najvećih pošasti koje su pogodile društvo ovih doseljenika i koja je uslovila „večni“ rat između samih pripadnika ove kulture. Upravo ta „nevidljiva“ faza obračuna američkih državnih aparata sa afroameričkim supstancijalnim jedinstvom, dovela je do njihovog rastvaranja u američkom društvu, i to tako što ih je na kraju okrenula „jedne na druge“. Postali su sami sebi neprijatelji i tako je krenuo sui generis rat među njima, koji na nekim mestima (Južni Čikago, Memfis i dr.) traje do dana današnjeg. „Oronulo“ društvo koje je izgubilo sećanje na velikane i borce za crnačka prava okrenulo se u slučaju muškaraca ka „hustle-u“ za novcem: ili u ulozi „džankija“ ili u ulozi dilera (tzv. Američki san[6]), dok je u slučaju žena prostitucija bila jedna od primarnih društvenih funkcija. Tako su se uz pomoć krek epidemije urušile porodične vrednosti i načelno se tako „uspešno“ izvršila individuacija pojedinaca od spolja, koja je bila nametnuta i nasilna. Ovakva individuacija je u-opštem uslovila kao svoju posledicu u ovom društvu jedan ozbiljan nemar prema sopstvenoj okolini (i fizički, u vidu prljavih i neurednih životnih prostora i mentalno, u vidu da je svako svakom neprijatelj na putu do „sopstvenog“ cilja). Sve ovo što je navedeno ćemo eksplicitnije videti u sledećim strofama:
My brother's doing bad, stole my mother's TV
Says she watches too much, it's just not healthy
All My Children in the daytime, Dallas at night
Can't even see the game or the Sugar Ray fight
The bill collectors, they ring my phone
And scare my wife when I'm not home
Got a bum education, double-digit inflation
Can't take the train to the job, there's a strike at the station
Neon King Kong standing on my back
Can't stop to turn around, broke my sacroiliac
A mid-range migraine, cancered membrane
Sometimes I think I'm going insane, I swear I might hijack a plane
[Verse 4: Duke Bootee]
My son said, "Daddy, I don't wanna go to school
'Cause the teacher's a jerk, he must think I'm a fool
And all the kids smoke reefer, I think it'd be cheaper
If I just got a job, learned to be a street sweeper
Or dance to the beat, shuffle my feet
Wear a shirt and tie and run with the creeps
'Cause it's all about money, ain't a damn thing funny
You got to have a con in this land of milk and honey
They pushed that girl in front of the train
Took her to the doctor, sewed her arm on again
Stabbed that man right in his heart
Gave him a transplant for a brand new start
I can't walk through the park 'cause it's crazy after dark
Keep my hand on my gun 'cause they got me on the run
I feel like a outlaw, broke my last glass jaw
Hear them say, 'You want some more?' Livin' on a see-saw"
Kao što možemo videti iz ovih stihova, deca biraju da idu za novcem sa narko-bandama i da putem kriminala obezbeđuju sebi novac zarad svoje materijalne i simboličke sigurnosti (oba načela spadaju pod arheideal američkog društva, u pitanju je već spomenuti Američki san). Njih ne zanima obrazovanje, zato što im tim putem nije omogućena valjana materijalna i simbolička sigurnost, a ni škola kao takva ih ne zanima, zato što ni same profesore u tim školama ne zanima obrazovanje dece. Dakle, problem je dvosmeran, upravo zato što svako gleda samog sebe i zato što ne postoji nikakav objedinjujući kolektivni ideal koji ih nadmašuje a da je i sam potekao iz kolektiva[7]. Ako je kriminal bio anomalija za američko društvo u celini ili je bio sveden na nivo statističke greške kroz konstitucionalizam, u ovo kulturi bilo je suprotno. Kriminal je zapravo postao načelo organizacije društva, a zakon i njegovo poštovanje postali su anomalija u samom društvu. Iz ovog ili onog razloga, američkom državnom rezonu je to itekako odgovaralo[8]. Međutim, pogledajmo eksplikaciju navedenih stvari putem ove pesme i njene poslednje strofe. Tu nas autori ove pesme veoma ogoljeno dovode do samog kraja, koji pokazuje kako to u stvari izgleda „kraj“ ovog strukturnog društvenog problema:
[Verse 5: Melle Mel]
A child is born with no state of mind
Blind to the ways of mankind
God is smiling on you, but he's frowning too
Because only God knows what you'll go through
You'll grow in the ghetto living second-rate
And your eyes will sing a song of deep hate
The places you play and where you stay
Looks like one great big alleyway
You'll admire all the number-book takers
Thugs, pimps and pushers and the big money-makers
Driving big cars, spending twenties and tens
And you wanna grow up to be just like them, huh
Smugglers, scramblers, burglars, gamblers
Pickpocket peddlers, even panhandlers
You say, "I'm cool, huh, I'm no fool"
But then you wind up droppin' out of high school
Now you're unemployed, all null and void
Walking 'round like you're Pretty Boy Floyd
Turned stick-up kid, but look what you done did
Got sent up for a eight-year bid
Now your manhood is took and you're a maytag
Spend the next two years as a undercover fag
Being used and abused to serve like hell
'Til one day you was found hung dead in the cell
It was plain to see that your life was lost
You was cold and your body swung back and forth
But now your eyes sing the sad, sad song
Of how you lived so fast and died so young, so
[Chorus: Melle Mel]
Don't push me cause I'm close to the edge
I'm trying not to lose my head
Ah-huh-huh-huh-huh
It's like a jungle sometimes
It makes me wonder how I keep from going under
Huh, ah-huh-huh-huh-huh
It's like a jungle sometimes
It makes me wonder how I keep from going under
Huh, ah-huh-huh-huh-huh
Veoma brutalno zaključivanje jedne već teške pesme. Teško da se ovako nešto može izmisliti radi umetničke poente i poruke. Postoji puno dokaza za potporu ove predstave koju nam kazuje poslednja strofa, tako da je ovaj prikaz manje-više istinit. Ima podosta naučnog materijala koji daje potporu ovom zaključku: u vidu statistike rasa i ubistava per capita, procentualnogbroja ove populacije koja je u zatvorima na izdržavanju kazne itd[9]. Koliko god da je navedena pesma hronika jednog vremena, jednog određenog mesta i jednog određenog društva, dualizam dobra i zla je večan i taj dualizam u antropološkom smislu, uvek ima svoje konsekvence u odnosu na početni uzrok, bilo da je uzrok dobro ili zlo. Nažalost, ovo je primer gde je početni uzrok bio zlo i izvesno „slepilo“, kako sam autor navodi u drugom stihu ove strofe. Između ostalog, radi sprečavanja struktuiranja ovog društvenog problema, sama afroamerička crkva imala je svoju etičku maksimu, koja glasi: „God don’t like ugly“. Ova maksima je implicirala da Bog ne voli amoralno i neetičko ponašanje i da je važno održavati svoju unutrašnju čistotu. Kroz poslednju strofu vidimo i zašto.
Posebno je zanimljiva alegorijska igra u refrenu pesme, gde se geto oslikava kao jedna ehokomora američkog društva u vidu džungle. Džungla bi označila ono što je Hobs tumačio kao prirodno stanje, rat sviju protiv svih, i pravo na prvenstvo udarca, gde suštinski najjači opstaje. Geto na neki način i jeste džungla, zato što u njemu vlada zakon bezakonja: nemoj da me guraš jer sam blizu ivice, pokušavam da ne izgubim glavu! Ponekad je poput džungle, tera me da se zapitam kako se čuvam da ne propadnem ispod! Ha, ah hah hah!
Ako uzmemo da je pesma koju smo obradili u tekstu kamen temeljac celokupne ideje hip-hopa, možemo dobiti realnu sliku šta je to hip-hop. Raznih hip-hop bendova postoji, koji su nadalje vršili svoju dužnost prema svojim osnovama radi kojih postoje: od Public Enemy-ja preko Gangstarr-a i Beastie Boys-a, do Rage against the machine-a i Wu Tang Clan-a. Politička militantnost, kritika društva, ideologija i filozofija života su, dakle, imanentni elementi hip-hopa kao umetničkog pravca[10]; to je jedan autentični umetnički izraz i verodostojna reprezentacija identiteta koju pojedinac-umetnik živi kao svoju svakodnevnicu.
[1] Koren ovog problema, koji se danas apsolutizovao i reifikovao, potiče još od prosvetiteljstva i začetka ideje pozitivizma. Maks Horkhajmer u svom delu Pomračenje uma, navodi kako je zakleti nominalista Berkli započeo pozitivizam a da ga je Hjum završio i time zaradio epitet oca modernog pozitivizma. „Sve su te posljedice bile u zametku sadržane u buržoaskoj ideji tolerancije, koja je ambivalentna. S jedne strane, tolerancija znači oslobođenje od vladavine dogmatičkog autoriteta; s druge strane, ona podupire stav neutralnosti prema svom duhovnom sadržaju, koji se tako prepušta relativizmu.“ (Horkhajmer: 1989, 26/27). Stanje stvari deluje danas tako da nagoni na pomisao kako se prosvetiteljski projekat zapravo nikada nije ni završio, pa da samim tim danas živimo njegov najveći oblik ekstrema.
[2] Ovaj citat je deo poglavlja, Breton Vuds i poststrukturalizam u knjizi profesora dr. Aleksandra Petrovića pod nazivom Kosovo na kraju istorije.
[3] Istorijski gledano, afroamerikanci su u 19. veku dobili formalnu (objektivnu) slobodu, a u 20. veku konstitucionalna prava i subjektivnu (individualnu) slobodu ukidanjem aparthejda. Međutim, kako bi ovaj rad upotporio svoj „ezopovski jezik“ kojim jamči kako je njihova kultura mlada i kako ona sa punim pravom vidi sebe kao ne-slobodnu u odnosu na belo američko društvo, poziva se na dva citata iz Hegelove Filozofije istorije: „Uostalom, slobodan čovek nije zavidljiv, nego priznaje rado ono što je veliko i uzvišeno, i drago mu je što to postoji.“ (Hegel: 2006, 39) i „Starost, generalno uzev, čini ljude tolerantnijim; mladost je uvek nezadovoljna.“ (Hegel: 2006, 44); ovim implicite ciljano je da se ukaže kako je afroamerička kultura, zapravo, samo jedan izraz sui generis američke kulture i kako je on imanentan američkom društvu. Ona je mlada i u njoj se pojedinci ne osećaju slobodnim. Autor smatra da je hip-hop bio jedini oštar i direktni pokušaj (možda i poslednji) da se afroamerikanci vrate na „prag“ ideje o slobodi kroz sopstvenu državu tj. ideji panafrikanizma, čiji su nosioci bili Malkolm X, Fred Hempton i drugi. Takva ideja prosto nikako nije mogla da prođe u američkom državnom rezonu, zato što bi to značilo otcepljenje jednog njegovog dela od celovitog (doduše, per se, heterogenog) društva a ta bi parcijalizacija američke nacije i američkog društva odvela direktno u stvaranje tzv. Crne Nacije, i to usred američke države. A ta nacij, koja bi imala sve neophodne elemente za osnovu svoje državnosti i osnovu svog „svetskoistorijskog duha“: 1. Filozofiju, 2. Religiju i 3. Umetnost, svojim bi državnim suverenitetom i političkom autonomijom bila direktna i večna egzistencijalna pretnja američkoj državi i naciji, upravo zbog njihove zajedničke prošlosti i posredne-neposredne međuuslovljenosti.
[4] Ovako kako je ovde postavljen stav autora na jedan ambiciozan i spekulativni način kroz sumnju, zapravo, otkriva se ono što on misli o hip-hopu uopšte. Autor smatra kako hip-hop kao pravac nikada i nije mogao da dostigne ideale koji su mu prethodno postavljeni, prosto bi bilo postmodernistički smatrati kako jedan partikularni deo čoveka (muzička umetnost) i kulture (u okviru popkulture, afroamerička popkultura) može da promeni nešto u društvu ili državi u procesima kratkog i srednjeg trajanja. Radi toga, hip-hop heroje treba posmatrati kao parezijaste i verne hroničare jednog vremena, koji pričaju neke istine koje se neće naći ni u naučnim publikacijama, niti u istraživačkom novinarstvu. Ako bi autor morao da da svoj stav šta zapravo misli o hip-hopu u odnosu na njegove osnove i na njegove zacrtane ciljeve, tu bi bio čist pesimista, zato što smatra da je hip-hop kao autentična forma ljudskog umetničkog izraza zapravo jedno lukavstvo uma, koje je poslužilo američkom društvu i američkom državnom rezonu da prevaziđe problem sa afroameričkim društvom unutar sebe. Ergo, to je direktno suprotan ishod od prvobitno svesno zacrtanog cilja panafrikanizma, u vidu slobode kroz tzv. Crnu Naciju i sopstvenu državu. Sjedinjene Države danas drže jaku Black Lives Matter agendu, a supstancijalne kolektivne ideje u crnom društvu više nema (što implicitno dokazuje savremeni oblik hip-hopa i njegovog podžanra zvanog trap, koji je eshaton individualizma i nominalističke logike u hiphopu). Stoga, autor smatra kako im je slomljen duh, i da je rep samo doprineo, paradoksalno, ubrzanju toga, jer je previše verovao u svoju političku militantnost koju je nasledio od Crnih Pantera, Nacije Islama i ostalih. Argument kojim će ovaj stav biti potporen autor nalazi u stihovima rep kolektiva Wu Tang Clan u pesmi pod nazivom I Can’t Go to Sleep iz 2000. godine (Wu Tang Clan je jedan od najvažnijih rep hroničara i sledbenika osnovne zamisli hip-hopa, svoj rad su započeli 1992. godine i stoga je idealno uzeti pesmu iz 2000. godine kao optiku za posmatranje realnog stanja stvari). Izvesna samosvest izvođača o ovome što autor iznosi je veoma eksplicitna u narednim stihovima: „…Havoc on the streets of Staten, snitches, House niggas, children watch as they produce the same pattern, Somebody raped our women, murdered our babies, Hit us with the crakcs and guns in the early ’80s, For those that murdered me shall stand before God, To fall at the hands of fate; then, out comes the rod…Don’t kill your brother, Learn to love each other, Don’t get mad,’Cause it ain’t that bad, Look at who you are, You’ve come too far, It’s in your hands, Just be a man, Get the jelly out your spine, Cobwebs out of your mind…I can’t go to sleep, I can’t shut my eyes…They shot Malcolm in the chest in front of his little seeds, Jesse watched as they shot King on the balcony, Exported Marcus Garvey ’cause he tried to spark us, With the knowledge of ourselves and our forefathers…America’s watching, blood-stained ink blotches, Medgar took one to the skull for intergrating college, What’s the science? Somebody? This is trick knowledge, They try to keep us enslaved and still scrape for dollars, Walking through Park Hill, drunk as a f*ck, Looking around like, „These Devils!“, I’m ready to break this world down, They got me trapped up in a metal gate, just stressed out with hate, And just give me no time to relax and use my mind to meditate, What should I do? Grab a blunt or a brew? Grab a .22 and run out there and put this f*cking violence in you? I can’t go to sleep, I can’t shut ’em, son, I…Don’t let the game make you lose your head, You should be calling the shots instead, The power is in your hands, Stop all this crying, and be a man“.
[5] https://www.nytimes.com/1985/11/29/nyregion/a-new-purified-form-of-cocaine-causes-alarm-as-abuse-increases.html/
[6] Pogledati: https://www.bushcenter.org/catalyst/state-of-the-american-dream/churchwell-history-of-the-american-dream
[7] Pogledati poglavlje Sudovi vrednosti i sudovi stvarnosti, Dirkemove knjige Društvo je čoveku bog.str. 138-145. Dirkem tu objašnjava važnost ideala i sudova vrednosti/stvarnosti, postavljajući kantistički kako je društvo i etički zakonodavac i zakon (poput boga) i kako se pojedinci u to ime podređuju društvu usvajajući ideale i vrednosti i moral per se iz društva. Etička i moralna ravan su osnova supstancijalnosti jednog društva. Toga kod afroameričkog društva više nema već krajem 1970ih godina.
[8] Pogledati zanimljivu zvaničnu izjavu Justice’s department-a na temu CIA i krek kokain kontroverze: https://oig.justice.gov/sites/default/files/archive/special/9712/ch01p1.htm
[9] https://www.ojp.gov/ncjrs/virtual-library/abstracts/black-black-homicide-psychological-political-perspective i https://bjs.ojp.gov/sites/g/files/xyckuh236/files/media/document/p21st.pdf . Videti i odeljak Demographics: Race and ethnicity na https://en.wikipedia.org/wiki/Incarceration_in_the_United_States#cite_note-:13-7
[10] Pogledati knjigu The Cultural Territories of Race:Black and White boundaries, str. 319-326. Lamont, M. (1999). The cultural territories of race : Black and White boundaries. University of Chicago Press.
