Odgovor na tekst prof. dr Mirjane Kasapović Zašto Srbi napuštaju Viktora i viktorijance? Raskol u postjugoslavenskom taboru i tekst kolumniste Novosti, Viktora Ivančića O glistama i zmajevima.
Grčko-njemački filozof Panajotis Kondilis smatrao je da rušenjem Berlinskog zida nije došao kraj istorije već ideologijama komunizma i liberalizma, a dodao bih, i bilo kakvim metanarativima. Ono što je tada zavladalo je koalicija masovne demokratije i (poznog) kapitalizma što uništava ključne društvene pozicije i klasno razumijevanje[1], naročito odnos buržoazije i proletarijata, visoke i niske umjetnosti, a samim tim, postmoderni pristup nam je omogućio da laž poistovjetimo sa istinom i obrnuto, da slavimo „smrt autora“ i opštu relativizaciju, da se kupamo u moru „praznih označitelja“.
U tom Novom svjetskom poretku cjelovita Jugoslavija, sa ovim ili onim državnim uređenjem nije mogla da postoji. To prevashodno nisu prihvatale neprikosnovene svjetske sile, a nije bilo ni legitimacije same države iznutra, od pojedinih republika i naroda, sudeći po referendumima u Sloveniji, Hrvatskoj i (BJR/Sjevernoj) Makedoniji. Međutim, nikada nije ispitan opšti pristanak građana Jugoslavije na tu državu zato što ona, na kraju, nije bila građanska država. Sam postmoderni princip ogledao se i u procesu razbiraspada[2] te države kroz parcijalni pristup pravima naroda na samoopredjeljenje, odnosno ostanak ili odlazak iz zajednice. Imajući u vidu da je to trenutak apsolutnog američkog trijumfalizma, procesi u vezi sa rastakanjem jedne države dali su uvertiru u dalje trendove zapadne borbe protiv Države i svega onoga što je karakteriše. Uništenjem Jugoslavije utran je put postmodernim postjugoslovenskim studijama, a samim tim i postjugoslovenskom pristupu razumijevanju sadašnjice tzv. Zapadnog Balkana.
„Zbogom postjugoslovenstvu!“
Sa Jugoslavijom su se opraštale cijele generacije. Neke sa njom kao državom, a neke sa njom kao idejom koja traje bezmalo tri vijeka. Ali nikad do sada nije formirano toliko kurikuluma o bivšoj državi, niti je sagledavana toliko kao kulturološki fenomen. Razloga za to je mnogo, a cilj je relativizacija preciznog istorijskog pristupa građanskim ratovima četrdesetih i devedesetih godina XX vijeka, a samim tim i događajima unutar mirnodopske Jugoslavije, u režiji zapadnih država.
Mirjana Kasapović, penzionisana profesorka Fakulteta političkih znanosti Univerziteta u Zagrebu, prošle je godine napisala rad[3] objavljen u Analima hrvatskog politološkog društva, a ove 2024. knjigu koja se nadovezuje na ono što je tek naznačila u pomenutom radu. I rad i knjiga proglašavaju kraj postjugoslovenstva. U knjizi „Zbogom postjugoslavenstvu! – Prilog demitologizaciji hrvatske politike i društva“ smatra da je „Jugoslavija bila najneuspješnija europska država 20. stoljeća“ koju pokušava dovesti na nivo mita „lijevi akademski, politički, kulturni i medijski tabor“. Ona je rasrdila pojedine krugove u Zagrebu, naročito okupljene oko samostalnog srpskog tjednika Novosti, jer ih je označila kao glavne promotere ideologije postjugoslovenstva u Hrvatskoj, pa napisala odgovor na „obijesno parničenje“.
U tekstu objavljenom na portalu Heretica, a prenesenom u Večernjem listu pod nazivom „Zašto Srbi napuštaju Viktora i viktorijance? Raskol u postjugoslavenskom taboru“[4] prof. dr Kasapović je spomenula i moj tekst objavljen 3. avgusta 2023. godine pod nazivom „Srpski establišment u Hrvatskoj: Novosti i Samostalci“[5]. Pored toga što je pogrešno identitifikovan Srđan Radanović (autor pomenutog teksta nije istoimeni novinar RTRS-a), pogrešna su i njena učitavanja tvrdnji u redove koje citira. Čast mi je što je uočila moj tekst i velika zahvalnost što je ugledna profesorka ponajviše isti označila kao relevantan, međutim, i pored toga je neophodno da, iako su rečenice jasne, podrobnije obrazložim koju poruku nose.
Apostati i zajednička perspektiva
Pokušao sam da shvatim odlazak bivšeg potpredsjednika Vlade Hrvatske Borisa Miloševića i člana SDSS-a na proslavu vojno-policijske akcije „Oluja 95“ u Knin 2021. godine kao način za osiguravanje miroljubivog suživota Srba i Hrvata, ali sam paradigmatično postavio tvrdnju koja bi trebalo da bude svojstvena svakom narodu gotovo apriorno, a to je „zajednička perspektiva“. Iz te uvodne rečenice je profesorka Kasapović, potpuno neosnovano zaključila sljedeće: „„Srpski establišment“ u Hrvatskoj očito je nužno preustrojiti i reorganizirati sukladno Vučićevu i Porfirijevu – prvi je svjetovni, a drugi vjerski vođa Srba – konceptu jedne perspektive „srpskog sveta“ koji duhovno, kulturno, a i politički nadilazi državne granice.“
Prvo, nejasno mi je kako je iz moje rečenice zaključeno da je arhetip srpske perspektive Vučićev ili Porfirijev ili bilo čiji „srpski svet“. Ta sintagma nije iskorišćena ni u jednom mom polemičkom i analitičkom tekstu zbog toga što se upotrebljava u svrhu politikantskog denunciranja Srba koji smatraju da je neophodno da pripadnici istog naroda imaju istu perspektivu. Kada bih i ja, poput Kasapovićeve, „srpsko“ zamijenio za „hrvatsko“, dobili bismo nešto što upravo na Novostima nazivaju „hrvatskim svijetom“[6]. Trebali bismo da, sudeći po profesorki, pozivanje na jedinstvo Hrvata u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini smatramo realizacijom „hrvatskog svijeta“, da automatsko davanje državljanstva Hrvatske građanima BiH iz reda hrvatskog naroda takođe stavimo pod istu rubriku. Međutim, to nećemo činiti. Svaki narod ima pravo na zajedničku perspektivu.
Drugo, u ovoj analizi moje rečenice gotovo su iste tvrdnje i profesorke Kasapović i onog protiv koga je usmjerena njena kolumna, kolumniste Novosti Viktora Ivančića[7]. Oboje, u skladu sa teorijom Rolana Barta o „smrti autora“, slobodno učitavaju ono što žele u tom trenutku. A upravo je postmoderna ta na koju sam se okomio u pomenutom tekstu.
Reifikovana postmoderna kao „zajednička perspektiva“?
Nakon iščitavanja tekstova profesorke Kasapović i novinara Ivančića stičem utisak da je mnogo toga prenebregnuto, a naročito suština moje kritike na račun Novosti. Rečenice su izvlačene iz konteksta, prisvajane su tvrdnje poput one da su Novosti samo „formalno srpske“[8], učitavane cijele misli, a povrh svega, lamentirano je nad mojim identitetom kao studenta. Izbjegnuto je da se pomene da je okosnica moje kritike postmoderni pristup naciji, državi, državnim simbolima, tradiciji, polu, odnosno svim metanarativima.
U tekstovima je mnogo dekonstrukcijom meni pripisanih „praznih označitelja“, u šta spada i „srpski svet“ koji izgleda da za hrvatsko društvo služi kao i jugoslovenska hiperrealnost okruženja „BRIGAMA“, pa je jednako koriste i postjugosloveni i oni koji su označili kraj postjugoslovenstva. Ne može doći kraj postjugoslovenstvu, a da ne dođe kraj postmoderni kao takvoj.
Zanimljivo je i to što je profesorka Kasapović primijetila korišćenje pojmova Luja Altisera, a pomalo i njegovog analitičkog okvira, pa sve to pokušala da degradira tvrdnjom da je „golim rukama zadavio vlastitu ženu i to proglasio „činom ljubavi““. Ovo me podsjeća na postkolonijalnu teoriju koja nalaže da sve one naučnike ili ličnosti iz prošlosti koji su činili suprotno moralnim načelima, treba brisati iz kurikuluma, zazirati od njihovog umnog stvaralaštva bez obzira što su možda i najplodniji djelatnici. Mnogi filozofi su vodili problematične živote, činili nedopustive akte, u određenom periodu skrenuli u ludilo, bili su rasisti (seksisti/homofobi), antiklerikalni i duboko klerikalni itd, ali njihova misao treba da nadiđe njihovu ovozemaljsku ličnost, što naročito treba da važi za naučnike i studente društvenih nauka koji teorije koriste kao analitičke okvire. Luj Altiser je savršeno opisao strukturu kapitalističke države, i odlično poslužio za analizu odnosa Novosti i hrvatske države, zato i smatram da Novosti ni u kom pogledu ne štete Hrvatskoj.
U već pomenutoj Kasapovićevoj knjizi, ona podvlači da je ljevica ta koja je utvrda postjugoslovenstva. U duhu Panajotisa Kondilisa bih rekao da se mnogo toga promijenilo od 1989. godine, a naročito kada su u pitanju klasične političke ideologije. Danas će LGBT zajednica ujediniti često i formalnu ljevicu i formalnu desnicu u Evropi, sa performativom teorijom roda će se obe strane takođe složiti, a ono što predstavlja njihov fundament jeste neoliberalizam odnosno kapitalistički način privređivanja. Ne vidim da viktorijanci teže da promijene ni ekonomski ni politički sistem, jer je postmodernizam taj koji održava kapitalizam.
Bratstvo i jedinstvo
Kolumnista Novosti, a prije toga, osnivač Ferala, Viktor Ivančić je u svom tekstu „O glistama i zamjevima“[9] ipak utvrdio moj identitet kao studenta 2002. godišta, nazvavši moj tekst „masturbacionalističkim uratkom“, a onda i generalizujući dokazivao premisu da je danas bratstvo i jedinstvo moguće samo između „hrvatskih i srpskih nacionalista“, u čemu nije uspio.
U tekstu se navodi: „Prof. dr. Kasapović rabi i druge gostujuće autoritete. Na primjer “novinara Radio-televizije Republike Srpske” Srđana Radanovića, od kojeg bez korištenja navodnika mažnjava opasku da su Novosti “samo formalno srpske” (što bi, da nije dozlaboga banalno, predstavljalo intelektualnu krađu), a onda citira njegovu ocjenu da je ovaj tjednik pao “u ideološke ralje Viktora Ivančića”, što je na dugi rok pogubno za srpsku stvar, jer je, prema Radanoviću, “neophodno da postoji jedna zajednička, jedna srpska perspektiva i ideja budućnosti”. Prenoseći riječi Kasapovićeve i Ivančić nastavlja sa „srpskim svetom“, pri čemu nisam stava da Novosti mogu da budu pogubne za srpsku stvar, već samo, kao što rekoh, ne predstavljaju glasilo Srba u Hrvatskoj kako se proglašavaju, već dosljednog sukcesora Feral Tribjuna, pa je samim tim „raskol u srpskom taboru“ izvjestan simulakrum. Ako se Srbi nisu masovno okupili oko Novosti (a nisu),onda se nemaju oko čega dodatno podijeliti.
Ne vidi se jasna i drastična razlika između učitavanja profesorke Kasapović i novinara Viktora Ivančića u moje citirane rečenice. Postmoderna je tako i dalje u jeku, a takav pristup njihova „zajednička perspektiva“.
[1] Dostanić, D. (2023). Pojam “večne levice” kod Ernsta Nolta. Srpska politička misao, 4/2024. 123-148.
[2] Knežević, M. (2019). Srpsko/jugoslovenska državotvorna i razbiraspadna dilema – Nebeski ideali Jugoslavije na tlu neuspele zejednice. Nacionalni interes,1/2019. 65-99.
[3] Kasapović, M. (2023). Zbogom postjugoslavenstvu! Anali Hrvatskog politološkog društva, 20(1). 265-284
[4] https://heretica.com.hr/mirjana-kasapovic-zasto-srbi-napustaju-viktora-i-viktorijance-raskol-u-postjugoslavenskom-taboru/ (pristupljeno 25.9.2024)
[5] https://opseg.rs/2023/08/03/srpski-establishment-u-hrvatsko%d1%98-novosti-i-samostalczi/ (pristupljeno 25.9.2024)
[6] https://www.portalnovosti.com/hrvatski-svijet (pristupljeno 25.9.2024)
[7] https://portalnovosti.com/o-glistama-i-zmajevima (pristupljeno 25.9.2024)
[8] https://www.vecernji.hr/vijesti/raskol-u-novostima-koje-su-samo-formalno-srpske-srbi-napustaju-viktora-i-viktorijance-1792096#google_vignette (pristupljeno 25.9.2024)
