Ustavni sud BiH je u svom punom neustavnom sastavu odlučio da suspenduje dio obrazovnog programa za deveti razred osnovne škole u Republici Srpskoj. Odnosno, lekcije iz istorije koje obraćuju period devedesetih godina prošlog vijeka, konkretno proces nastanka Republike Srpske i ličnosti poput Radovana Karadžića i Ratka Mladića, te percepciju rata kao „Odbrambeno otadžbinskog“. Ovakvi postupci Ustavnog suda govore o nekoliko bitnih stavki. Prvi svakako jeste odraz konstantne političke krize u BiH, drugi je sasvim sigurno nastojanje da se delegitimizuje stvaranje Republike Srpske i krajnje govori o simbiozi stranaca i političkog Sarajeva u nastojanjima da se suprotstave i disciplinuju srpski narod u njegovim nastojanjima da živi u skladu sa onim što jeste.
Neustavni maniri ustavnog suda
Kao konstituent BiH; konstitutivnom srpskom narodu se osporava pravo na percepciju procesa i događaja koji su direktno uticali na stvaranje Republike Srpske. Lekcije iz istorije za deveti razred osnovne škole su sporne zbog toga što su se u udžbeniku našli Karadžić i Mladić, i to sa sobom povlači teze, odnosno argumentaciju protiv ovakvih sadržaja. Radi se o tome da nije „demokratski ili dejtonski“ (stranci u BiH, političko Sarajevo) ili, korak dalje ide onaj dio intelektualne zajednice (prim. u Srbiji) koji je zapadnocentričan, pa se onda iz njihovih „demokratskih ubjeđenja“ smatra da niste dobar građanin ukoliko ste izloženi ili ste svoje dijete izložili lekciji iz istorije u kojoj se nalaze pomenute ličnosti. Potpuno negirajući istorijske činjenice, da su oni, odnosno mnoge ličnosti bili dio političkog i vojnog rukovodstva. Banalna tvrdnja bi glasila da se radi o tome da se promovišu kao „srpski heroji“, i ako se radi o prostim istorijskim podacima, da je na primjer Radovan Karadžić obavljao funkciju Predsjednika Republike, a Ratko Mladić bio načelnik generalštaba VRS ili mnoge druge ličnosti isto tako obavljale funkcije koje su uspostavljene sa njima i tako učestvovali u procesu nastanka Republike Srpske.
Odluka Ustavnog suda neodoljivo podsjeća na nelegitimni i nelegalni referendum o nezavisnosti Bosne i Hercegovine iz 1992. godine, jer ovaj sud prevashodno odluke donosi mimo Ustava koga bi trebalo da štiti. Obavezno je da u sudu bude devet sudija, izuzev tri stranca, šest sudija se bira po nacionalnom ključu, a dvojica koje treba da delegira Narodna skupština Republike Srpske trenutno nisu izabrani. Tako da je ova odluka donesena u krnjem sastavu, koji je po svojoj suštini duboko nelegitiman, ali i nelegalan. Treba podsjetiti da ovo nije rijedak slučaj ovakvog djelovanja Ustavnog suda, u koordinaciji sa strancima, odnosno Visokim predstavnikom (v.p.) donešene su odluke poput proglašenja grba i himne Republike Srpske za neustavne, a treba pomenuti i proces u kome se 9. januar, Dan Republike Srpske takođe proglašava za neustavan i to u prvom navratu zbog sekularne dimenzije (SV. Stefan kao krsna slava Republike), a potom i zbog nacionalnog elementa, odnosno da vrijeđa nesrpsko stanovništvo. Sa druge strane, Ustavni sud nikada nije imao ozbiljnije pokušaje reakcije na teme poput nametanja 25. novembra kao „Dana državnosti BiH“ ili 1. marta kao „Dana nezavnisnosti BiH“. U kontekstu osporavanja obrazovnog programa u Srpskoj, pitanje za Ustavni sud jeste kako se percipira istorija u Federaciji BiH ? Odnosno, to što sarajevski đaci sasvim sigurno uče da se na BiH izvršila agresija, pa samim tim i na Sarajevo. Pitanje je kako to percipiraju djeca sarajevskih Srba, jer vizura njihovih roditelja sasvim sigurno da nije takva, možda to i nije bitno, jer svakako ih više nema u Sarajevu.
Pravo na istoriju
Dubina razmatranja jedne ovakve odluke Ustavnog suda, odnosno namjere koja se ispoljava njegovim djelovanjem postavlja temelje za narušavanje svega onoga što jeste istorija Srba u BiH. Počev od ustavno-pravnog uređenja zemlje, toga da je Srpska jedan od dva ravnopravna entiteta, da ima svoju autonomiju, nadležnosti, suverenitet i subjektivitet, pa i međunarodno priznanje. To je takođe i parekselans pitanje istorijskih istina, odnosno da su Srbi iz BiH kroz istoriju pokazali spremnost na vojno i političko samooorganizovanje, te da je Republika Srpska posledica vitalnosti naroda da odbrani sopstvenu egzistenciju, a ne pitanje agresije Srbije/SR Jugoslavije, etničkog čišćenja nesrpskog stanovništva ili genocida nad drugim narodima.
Primjer djelovanja Ustavnog suda kao samo jedne od karika procesa delegitimizacije srpskih nacionalnih interesa jeste i pitanje nametanja kolektivne krivice za dezintegraciju Jugoslavije i markiranje Srba upravo kao krivca za rasturanje zajedničke države. Uprono se negira činjenica da je najviše bilo srpskih žrtava za stvaranje Jugoslavije. Veoma važno je pomenuti i reviziju iskustva genocida i etničkog čišćenja srpskog naroda na prostoru NDH u toku Drugog sv rata. Potom, nametanje koncepcije „Velike Srbije“, dok sa druge strane dvadeseti vijek (1918. i 1945. godina) govori o tome da je Jugoslavija kao zajednička država južnih Slovena percipirana kao parekselans rješenje srpskog nacionalnog pitanja, ta privrženost zajedničkoj državi je bila vidljiva tokom devedesetih godina.
Da stvar ne bude gotova, djelovanje i stranaca, odnosno v.p. u BiH ali i Ustavnog suda jeste išlo u smjeru zabrane simbola i istorije jednog naroda. Na prvom mjestu, Republici Srpskoj je poništen grb i himna, u više nasrtaja se išlo u smjeru da se isto učini i sa zastavom i imenom entiteta. Važno je pomenuti i to da je prvi grb Srpske bio nemanjićki dvoglavi orao sa krstom i četiri slova „S“, da je zabrana tog simbola direktni udar na kontinutitet u istorijskom smislu, jer ipak je Srpska utemeljenje za svoj državni identitet pronašla kod Nemanjića, ili Karađorđevog ustanka, Obrenovićevske političke vještine. To je svojevrsna bitka za rastakanje identiteta, a čija poslednja brana i jeste srpska država, ma u kojoj ona formi bila, da li u punom kapacitetu ili kao entitet, jer ipak i entitet označava da nešto postoji, a Republika Srpska ne samo da (puko) postoji, nego živi i ima dinamiku društvenog i političkog života. Nekoliko je argumenata, a na prvom mjestu poslednji lokalni izbori odražavaju i utisak demokratskog kapaciteta Republike, te stranačke trke u bitkama za lokalne zajednice. Pogledajmo Banja Luku kao grad koji je u administrativnom i političkom smislu „eksplodirao“ i sigurno da je jedini grad od svih gradova bivše Jugoslavije, koji je doživio ogromnu afirmaciju u pogledu da predstavlja administrativni, univerzitetski, kulturni i politički centar jedne zemlje.
Simbioza stranaca i političkog Sarajeva
Simbioza stranaca i političkog Sarajeva je očigledan pokazatelj dvije stvari. Jedne već pomenute, odnosno težnje da se srpski narod istorijski „opere“ od sebe, da se delegitimizuje njegova borba i da se on pretvori u melasu koja će pod raznim uticajima identitetski lutati i postajati sve ono što će odgovarati političkim interesima velikih sila, zbog eto geopolitičkog položaja prostora koji naseljava. Sa druge strane, ako i dođe do tranzicije sa protektorata na državu, onda BH društvo treba da baštini „građanske i demokratske vrijednosti“, odnosno da Ustavni sud bude korektivni faktor umjesto v.p. za srpsko nastojanje da živi u skladu sa onim što ona jeste.
Politički ciljevi naspram Republike Srpske, odnosno nje same vidljivi su još od devedesetih godina. Bosna je svoju kratku demokratsku epizodu završila u teškom građanskom ratu koji je posledica suprotnih političkih tendencija konstitutivnih naroda. Drugačije težnje naroda nisu ništa spektakularno novo, samo je bitna srpska samoobmana koja je insistirala na zajedničkoj državi, a koja uzevši u obzir interese npr. Bošnjaka predstavlja minimalistički interes, a on jeste da Srbi imaju prava.
Različita stanovišta naroda još od 1991. godine, ne čude što je Bosna cijela iz tri dijela, jer istorijski gledano stanje u BiH je nepromjenjeno, uzuzev činjenice da posle srednjovjekovne srpske države Bosne, Srbi po prvi put u novijoj istoriji imaju svoju srpsku državnu organizaciju/etntitet/političku jedinicu. Takva percpecija o različitim pogledima na BiH se uporno dekonstruiše iz političkog Sarajeva, jer se sva nesreća „bosanske“ zemlje pokušava pripisati stvaranju Republike Srpske.
Bošnjačka politička i kulturna elita je narativizacijom uz svesrdnu podršku stranog faktora dovela do apsolutizacije rata. Tako se bošnjački/muslimanski političar i univerzitetski profesor iz Sarajeva Muhamed Filipović pita – Gdje je korijen srpskog odbijanja BiH ? Filipović sam sebi daje odgovor: „u jednom stanju koje je proizvedeno ogromnom količinom sile. Teze da Srbi neće Bosnu polazi od apsoluzizacije ratnog stanja i onoga što je proizvedeno od 1991. godine.“ Dodaje: „Ja smatram to prolaznim stanjem i smatram da je apsolutno moguća evolucija Srba u ljude od kojih će većina na kraju shvatiti i prihvatiti Bosnu. Ja ne smatram da egzistencija Bosne podrazumjeva negaciju onoga što su oni smatrali da je neki njihov nacionalni cilj i probitak.“ Na ovakav Filipovićev zaključak, profesor Nenad Kecmanović dodaje da ne pamti da je neko iz Sarajeva ikada pomenuo da su srpski nacionalni interesi legitimni.
No, osvrnuvši se na „evoluciju Srba“ treba se iskreno zapitati koliko Srbi odbijaju BiH, i da je zaključak apsolutno jedan, a on glasi da je odbijaju u onoj mjeri koliko ona (Bošnjaci) odbija Republiku Srpsku. Na stanje koje je takvo kako jeste i koje decenijski zapravo odražava iste stavove iz 1991. godine jasno nam govori da je Srpska potpuno prirodno uplivala u proces afimacije državnog identiteta i da je njen već postojeći osjećaj drugačijeg u odnosu na druge narode sada mnogo izražajniji, a to posredno i znači samo jedno. To jeste da se i pitanje obrazovnog programa koji osporava Ustavni sud već dvodecenijski predaje neformalno, a da će njegova institucionalizacija sasvim sigurno dočekati „budno jutro“.
Mamurno sarajevsko jutro
Jednog oktobarskog jutra Sarajevo se probudilo mamurno sa željom da Kristijan Šmit podnese ostavku, jer je u jednoj televizijskoj emisiji poistovjetio Ratka Mladića i Aliju Izetbegovića. Tu je prestala sva ljubav stranca Šmita i političkog SA , i stotinjak građana izvelo na ulice sa željom da stranac podnese ostakvu, doduše na funkciju na koju nije ni izabran, ali već taj dio ukupne priče i nije toliko bitan za bošnjačku legitimizaciju v.p., jer je on energično pokazao da želi da disciplinuje Republiku Srpsku (prim. suđenje predsjedniku Republike, Miloradu Dodiku).
Kada se govori o Srpskoj, nemoguće je ne govoriti o sudbini krajiških ili kosovskometohijskih Srba, jer njihova žrtva kao i kolona sarajevskih Srba je ista priča stradnja izazvana raspadom Jugoslavije. Zbog te i takve sudbine, srpski narod se sa pravom može nazvati stradalnim. No, u toj igri riječi i potrebi da narod za sebe kaže da je žrtva, postavlja se dobro pitanje kako li sebe može nazvati bošnjački narod?
Izuzev ratnte tragedije, žrtava i zločina koje su činila i proživjela sva tri naroda, za Bošnjake možemo reći da su vjerovatno najveći gubitnici jugoslovenske tragedije i žrtve sopstvene politike. U svim svojim nastojanjima da izgrade sopstvenu, cjelovitu, nezavisnu i suverenu BiH, u kojoj će bošnjački narod dominirati kroz opravdanje građanskih i demokratskih vrijednosti, potpuno se zanemaruje činjenica da oni državu, takvu kakvu žele nisu dobili, i da vrlo vjerovatno ne mogu da je dobiju. Upravo su oni uplivali kao narod u zamku bezlične mase/melase koja će biti sve ono što od nje zatraže velike sile, a samo zato što žive na jednom prostoru, jer geopolitički položaj im je predodredio sudbinu. Sa jedne strane, uz potpunu tragediju srpskog naroda, ipak je na kraju dana Srbija opstala u nemogućim uslovima, a Republika Srpska postala prva srpska država u novijoj istoriji zapadno od Drine. Bošnjačka tendencija za državom svela se na puki protektorat koji je pola nešto, pola ništa, i opet upotpunjen Kecmanocićevom definicijom – Bosna cijela iz tri dijela.
Jasno je da u svijetu velikih i malih država u kojoj je politika, a kako to Dobirca Ćosić zapisuje 26. aprila 1992. godine u kontekstu dešavanja u Bosni: „da je politika – sila, nemoral, sebični interes. (…) postoji samo politika, jedna ista: interes i interes; moć i nepoštovanje; lukavstvo, sila i nepravda.“ Koji je geopolitički interes Sjedinjenih država na Balkanu, pitanje je o kome se iznova polemiše i piše more radova i studija. Makar, u onome što je Bosna i Herceogvina, poptuno je jasno da Bošnjacima ni „najbitniji saveznici“ nisu dopustili da imaju državu, pa da ispune nadanja ispisana na grafitu preko puta Predsjedništva u Sarajevu – „Potpiši Alija pa neka je ko avlija“. Odnosno, kako je američki diplomata Žak Klajn rekao bivšem predsjedniku Srpske, Draganu Čaviću: „Znate vi Srbi, znate zašto ste dobili Republiku Srpsku ? Zato što Zapad ne želi da u srcu Evrope ima islamsku enklavu, da ima Iran ili Saudijsku Arabiju. Jer, ostaviti Bošnjake, odnosno muslimane u srcu Evrope, da imaju čistu etničku državu – je najveća opasnost za Evropu.“ U tome vjerovatno leži i objašnjenje što je Republika Srpska centralističkog uređenja, a Federacija BiH zajednica Hrvata i Bošnjaka, ima deset kantona i mnogo složeniji i kompleksniji politički sistem u odnosu na Srpsku, koja je u tom suštinskom političkom smislu i jednostvanija i stabilnija.
Na kraju dana, to što je Ustavni sud osporio lekcije iz istorije o nastanku Republike Srpske, treba da navede Bošnjake da se zapitaju – kako je njihov vjerni saveznik, suštinski naslednik Kalaja (koji im je skovao ime nacije), Šmit osporio njihovog „ratnog heroja“ i to u televizijskoj emsiji uz najavu da je neformalni kralj Bosne?
Reference:
Linkovi:
Ustavni sud BiH ne haje što nema sudija Srba:
https://www.politika.rs/scc/clanak/638119/Ustavni-sud-BiH-ne-haje-sto-nema-sudija-Srba
Ustavni sud BiH osporava istoriju Republike Srpske:
https://www.politika.rs/scc/clanak/638299/Ustavni-sud-BiH-osporava-istoriju-Republike-Srpske
Dragan Čavić i Žak Klajn:
https://www.oslobodjenje.ba/vijesti/bih/dragan-cavic-silom-smo-dobili-rs-zapad-ne-zeli-muslimansku-drzavu-u-srcu-evrope-891985
Literatura:
Kecmanović, N. (2007). Nemoguća država. Beograd: Filip Višnjić
Kecmanocić, N. & Antić, Č. (2016). Istorija Republike Srpske. Beograd: NIP Nedeljnik Beograd
Ćosić, D. (prir. Ćosić-Vukić, A.) (2012). Bosanski rat. Beograd: JP Službeni glasnik
Nagradić, S. (ured. Mastilović, D.) (2015). 23 teze o istorijskom utemeljenju Republike Srpske iz sociološko-politikološke perspektive u Bosna versus Srpska. Beograd: Filip Višnjić.
