Upravo je u ruskom Kazanju završen šesnaesti samit zemalja BRIKS-a, međuvladine organizacije koja postaje sukus borbe protiv Levijatana, američke hegemonije i zapadnjačkog univerzalizma. Predsjednik Južnoafričke Republike, Siril Ramafosa, je označio ovaj skup kao najznačajniji samit BRIKS-a u njegovoj kratkoj istoriji s obzrom na sve odluke i dogovore koji su inkorporirani u Kazanjsku deklaraciju. Samit je samo potvrdio ono što se nagovještavalo još od rusko-afičkog samita 2023. godine, a to je da Rusija nije izolovana, da nije ostala sama u svijetu nakon početka Specijalne vojne operacije (SVO) u Ukrajini i uvođenja sankcija od strane kolektivnog Zapada.
BRIKS kao motor multipolarnosti
Organizaciju BRIKS trenutno čini devet zemalja, pored Rusije, Kine, Indije, Brazila i Južnoafričke Republike, tu su i Egipat, Etiopija, Ujedinjeni Arapski Emirati i Iran. Sve ove države, prema američkim kriterijumima, odnosno kriterijumima organizacija koje mjere tzv. demokratičnost i slobode (Freedom House) su u demokratskom deficitu. Južnoafrička Republika i Brazil su prema njima, najslobodnije zemlje u taboru nepodobnih, prati ih Indija koja je samo djelimično slobodna, a sve duge države članice su neslobodne. Ukoliko samo ovlaš pogledate mapu sloboda Fridom Hausa, vidjećete da je jedino zajedničko državama koje su označene manje slobodnima ili neslobodnim, od Mađarske, Srbije, preko Irana, do Sjeverne Koreje, je to da su nerijetko ili kategorički protiv vesternizacije, liberalnog kapitalizma, i drugih, „ključnih zapadnih vrijednosti“.
U ekonomskom smislu države BRIKS-a su, kako je rekao Džim Onil, zemlje budućnosti. Njihov razvoj je već godinama u blagom usponu. Sve zemlje članice bilježe konstantan ekonomski rast prema Međunarodnom monetarnom fondu. Bez obzira na to, cilj BRIKS-a je zaobilaženje institucija sistema Breton-vudsa, kao što su MMF ili Međunarodna banka za obnovu i razvoj. Naravno, idalje su to samo težnje, jer nema naznaka za skorim usvajanjem zajedničke valute, niti univerzalnog obračunskog sredstva po uzoru na evropski eki u prvim stadijima integracije i stvaranja Evropskog ekonomskog prostora. Umjesto toga, sve više se u razmjeni koriste nacionalne valute, a ne američki dolar kako je to bilo do sada.
Prema zamjeniku ministra spoljnih poslova Rusije, Sergeju Rjabkovu, BRIKS ne bi trebalo da stvara finansijski i monetarni savez, već da kreira sisteme plaćanja i poravnanja koji ne zavise od promjenljivog „međunarodnog poretka zasnovanog na pravilima“. BRIKS+ sada posjeduje oko 40% svjetskih rezervi nafte i više od 50% rezervi gasa.
Kada pominjemo BRIKS, ne možemo da ne pomislimo na multipolarnost, odnosno na irevrzibilan proces koji je započeo još 1999. godine, a ratom u Ukrajini (od državnog udara 2014. do danas) dobio svoj zamah i nešto realnije oblike. Osnovne poveznice BRIKS-a i multipolarnosti su volja, duh i vjera u neophodnost promjene svjetskog poretka zasnovanog na Atlantskoj povelji i Breton-vudskom sistemu, potom bespogovorno poštovanje Vestfalskog sporazuma i suvereniteta država, pluriverznosti svijeta u multikulturalnosti, i konačno, fokus na kontinentalno jezgro. Kako to tvrdi ruski filozof Aleksandar Dugin, multipolarnost je ideologija kopna, telurokratski model funkcionisanja svijeta.
Multipolarizam kao ideologija podrazumijeva otpor imperijalizmu, postmodernom globalizmu, liberalnom marksizmu ili neokonzervativizmu. Upravo zato su jezgra otpora danas države koje su uspjele da sintetizuju socijalizam i tradicionalizam, poput Rusije, Kine, Sjeverne Koreje, Venecuele, Sirije, Bolivije, itd.
Evroazijski pokret koji je zastupljen naročito u Rusiji ističe neophodnost pluralizma, tradicije, protivljenja pukoj kapitalisitčkoj, buržoaskoj, odnarođenoj državi, i slavljenje države kao vrijednosti kroz pravednost i solidarnost prema radnom čovjeku. Da pojednostavimo, multipolarizam se zalaže za slobodu svake dražave da, uz poštovanje sopstvene kulture i civilizacije, odredi sopstveni put nezavisno, da bira sudbinu slobodno i jedinstveno. Neophodnost je poštovanje svakog pojedinačnog tubitka (Dasein).
Ako se osvrnemo na genealogiju, kako bi Fuko rekao – istorijski pristup otporima određenim institucijama i diskursima kroz „pobunu zarobljenog znanja“ – izuzimajući Sovjetski Savez, prvi pobunjeni protiv zapadnjačkih dispozitiva1 su bili Iranci koji su zajedničkog protivnika vidjeli u šahu Rezi Pahlaviju, dok ih je organizovao i okupljao šiizam. Druge države su otpor izražavale na manje eksplicitan način, kroz latentnu saradnju i odvajanje od Zapada, poput Kine i Rusije. Brazilu, Egiptu, Južnoafričkoj Republici i UAE, idalje je Zapad važan partner.
„Kulminacija ruskog predsjedavanja“
Mnoge države su, nakon početka SVO, uvele niz sankcija Rusiji po diktatu Amerike. U tim sankcijama do sada je stradala najviše ekonomija Evropske unije, a samim tim, ekonomija je uticala na društvo, na pojavu nekih struktura koje su, nezadovoljne sistemom, spremne da sarađuju sa Putinom, poput Sare Vagenkneht u Njemačkoj ili Slobodarske partije Austrije. Međutim, Rusija ni u kom smislu nije izolovana. Velika većina svijeta, od broja država do broja stanovnika, nije uvelo sankcije već inteziviralo saradnju sa Rusijom.
Pomenuti rusko-afrički samit iz jula 2023. godine u Sankt Peterburgu pokazao je da Rusija nije sama, ali niko, kao i obično, nije shvatao afričke zemlje kao relevantne da dokazuju tako nešto. Samitu je prirustvovalo 49 delegacija, odnosno 17 predsjednika država za razliku od samita u Sočiju iz 2019. kada je došlo 43 lidera, što su zapadnjaci uzeli kao jedinu relevatnu poruku sa samita.
Na samitu BRIKS-a u Kazanju prisustvovale su delegacije iz 36 zemalja i šest međunarodnih organizacija. Najmnogobrojnije su bile iz Kine (560 ljudi), Indije (260), Turske (237), Venecuele (228) i UAE (198). Saudijska Arabija koja se smatrala zemljom članicom, ipak još uvijek nije prihvatila poziv. Na samitu nije niko prisustvovao iz te države sve do 23. oktobra, kada je došao ministar spoljnih poslova Faisal bin Farhan Al Saud koji nije uzeo učešće u raspravama. Takođe, dok je samit trajao, u Rijadu se sa američkim državnim sekretarom Entonijem Blinkenom sastao prestolonasljednik bin Salman. Saudijska Arabija je, kako tvrdi Rjabkov, u statusu „pozvane države“.
Iako je BRIKS organizacija jednakih, bez hijerarhije i stratifikacije, kineski lider Si Đinping i premijer Indije Narendra Modi su, pored domaćina Putina, bili u fokusu objektiva. Modi je napustio samit prije završetka zbog pripreme posjete Olafa Šolca. Brazilski predsjednik Lula da Silva nije došao u Kazanj zbog navodne povrede glave, ali se javio posredstvom tehnologije što su i brazilski novinari kritikovali. Gost je bila i jedna članica NATO pakta, Turska, koja je povela impozantnu delegaciju. Erdogan je, takođe, napustio samit prije zbog terorističkog napada u njegovoj državi.
Na samitu je potvrđena osovina Moskva-Peking-Teheran koja je stub otpora zapadnoj hegemoniji bez dvojbe. Sve tri države su beskompromisno protiv Amerike, a svoj otpor iskazuju na različite načine, ili kroz rat ili kroz ekonomiju.
Ono što je ostalo nedovoljno zapaženo, a od epohalne je važnosti, jeste bilateralni susret dvije nuklearne sile u latentnom sukobu – Kine i Indije. Si Đinping i Narendra Modi su se susreli tet-a-tet nakon pet godina i dogovorili o patroliranju spornom granicom i izbjegavanju sukoba. Pokušaj ubistva separatiste sa dvojnim američkim državljanstvom 2023. godine od strane policije Indije bio je prekretnica u odnosima sa SAD. Tako je Amerika natjerala i Kanadu da pokrene oštre akcije protiv indijskih diplomata. Takođe, jermenski premijer Nikol Pašinjan spreman je da omogući smanjenu graničnu kontrolu azerbejdžanske eksklave Nahičivan, što je zapravo onako kako Azerbejdžan želi u njihovom putu ka konačnom ujedinjenju svih rascjepkanih teritorija.
Spekulisalo se da je Indija bila ta koja je sprečavala da Turska postane članicom BRIKS-a, pa je na samitu određeno da, zbog unutrašnje konsolidacije, neće biti prijema novih članica nego definisanja kriterijuma za članstvo i formiranja predvorja – „države patneri“. Osnovni kriterijum za članstvo je neučestvovanje u jednostranim i nezakonitim sankcijama na bilo koju članicu BRIKS-a, što Srbiji onemogućava da postane članica zbog sankcija Bjelorusiji. Takođe, kriterijum je da se poštuju odluke BRIKS-a i princip konsenzusnog donošenja odluka.
„Države partneri“ koje su ušle u predvorje BRIKS-a su: Turska, Kuba, Indonezija, Alžir, Bjelorusija, Bolivija, Malezija, Uzbekistan, Kazahstan, Tajland, Vijetnam, Nigerija i Uganda. Brazil je uložio veto na članstvo Venecuele jer ne priznaju rezultate izbora, a sumnja se i da je nedolazak Lule uzrokovan dolaskom Madura.
Most i deklaracija
Značajan poduhvat ovog samita i ruskog predjsedavanja je „BRIKS most“. To je sistem koji omogućava prekogranična finansijska poravnanja pomoću digitalnih platiformi pod upravom njihovih centralnih banaka. To je zapravo platni sistem poput SVIFT-a iz kojeg je Rusija izbačena. Ovo je jasan napad na američku kapitalističku dominaciju i neprikosnovenost sistema Breton-vudsa. Različito poimanje kapitala i privređivanja nužno iziskuje i nove institucije, formate i forme. Zato je BRIKS ne samo organizacija već i postkapitalistički pokret koji se protivi tvrdokornom tržišno dirigovanom, amoralnom ili antimoralnom liberalnom kapitalizmu.
BRIKS će omogućiti jefitinije, lakše i brže transakcije, što Zapad za sad svojim partnerima ne nudi. To će, kako smatraju Kinezi, najžešće uzdrmati američki dolarski sistem.
Kazanjskom deklaracijom ispunjena su očekivanja zemalja Globalnog juga. Mnogi afrički novinari polagali su nadu u samit kao mjesto totalnog preokreta odnosa prema zemljama Trećeg svijeta. Uz prisustvo generalnog sekretara UN, Antonija Gutereša, Putin je zahtjevao da se daklaracija objavi i u UN.
Pored brojnih tačaka najznačajnije su one koje se zalažu za posredovanje u rješavanju ukrajinskog sukoba, stavljanje fokusa na razmjenu korišćenjem domaćih valuta, sprečavanje trke naoružanja u svemiru, rješavanje humanitarnih kriza u Sudanu i Haitiju, sveobuhvatnu reformu Savjeta bezbjednosti UN. Ono što je takođe značajno jeste da BRIKS podržava ulazak Palestine u UN kao punopravnog člana osuđujući napade Izraela na Gazu, Liban i UNIFIL. Istaknuto je i da se protive jednostanim mjerama koje se uvode pod krinkom borbe protiv klimatskih promjena.
Novinari zapadnih medija poput BBC-ja priznali su da Zapad ipak nije uspio da izolira Putina2.
- Globalni sistem koordinacije znanja/moći i diskurzivnih praksi. Dispozitivi oblikuju ponašanja pojedinaca i društva. ↩︎
- https://www.bbc.com/news/articles/cly3ylwg4eqo
↩︎
